EN PL

Szkoła Ozdabiania Pisanek

SZKÓŁKA OZDABIANIA PISANEK  

Szanowni Państwo, w tym przedświątecznym tygodniu będziemy codziennie publikować posty, które przybliżą nam historię, tradycje i techniki zdobienia pisanek. Będziemy pokazywać różne instruktażowe filmiki i zdjęcia, z pomocą których wykonanie przepięknego batikowego dzieła sztuki okaże się przysłowiową bułką z masłem. Dziś będzie mowa o najprostszych i najbardziej popularnych kolorowych jajach- kraszankach

Jajko – najlepszy amulet

Fenomen jajka polegający na tym, że potomstwo rozwija się i wykluwa poza organizmem matki, był fascynacją dla wielu ludów pierwotnych. Fakt, że z niego powstawało życie, tłumaczono magią, a malowanie i umieszczanie nań symboli sprawiało, że jego nadzwyczajna moc jeszcze bardziej się potęgowała. Takie jajko stawało się potężnym amuletem przeciwko złym mocom, nieprzyjaznym duchom, chorobom i urokom. Jajko dawało też nadzieję na życie wieczne. Znajdujemy je przykładowo przy wizerunkach staroegipskiego boga słońca Ptah, czy greckiej bogini płodności Afrodyty.

Najstarsze na świecie gliniane pisanki powstały 4 tysiące lat przed naszą erą w południowej Mezopotamii. Najstarsze na ziemiach polskich, odnalezione podczas wykopalisk archeologicznych w Ostrówku, z końca X wieku.

Rysunek 1 Pisanka z X/XI w., Opole, wypalana glina, zdobienie metodą batikową.

KRASZANKI

Nazwami: kraszanki, malowanki czy byczki określa się jajka, które poprzez gotowanie w wywarze z odpowiedniej rośliny, barwi się na wybrany kolor. Sama nazwa kraszanka pochodzi od nazwy koloru krasny, czyli czerwony. Nie jest to przypadek. Pierwotnie niemalże wyłącznie malowano jajka na czerwono. Kolor ten symbolizował między innymi krew i esencję życia. Później barwie tej nadano chrześcijańskiego znaczenia oznaczającego zmartwychwstanie i zwycięstwo. W liturgii wielkanocnej widzimy Chrystusa ubranego w czerwony królewski płaszcz, a baranek świąteczny zawsze ma u swego boku czerwony proporzec. Wymowne są też wiosenne zdjęcia z prawosławnych cmentarzy, gdzie zamiast zniczy na pomnikach znajdujemy właśnie czerwone pisanki- życzenia rychłego zmartwychwstania.

Rysunek 2 Cmentarz gruziński

Rysunek 3 Cmentarz gruziński

W Europie barwiono jajka następującymi roślinami: Czerwony kolor otrzymywano z olchowego czy dębowego wywaru, pomarańczowy zapewniała marchew, brązowy – łupiny orzecha, błękitny – owoce tarniny, zielony – pokrzywa.

Rysunek 4 Naturalne rośliny do stworzenia kraszanki.

Rysunek 5 Współczesna symbolika kolorów jajek wielkanocnych.

PISANKI PISANE WOSKIEM – cz. 1

Dziś omówimy technikę malowania, a właściwie „pisania” pisanek woskiem z użyciem szpilki. Zastanowimy się także, skąd wziął się pomysł przynoszenia jajek do kościoła i ich święcenia.

Co robią jajka w kościele?

Zastanawiający jest pewien fenomen, a mianowicie: skoro pisanka ze swej natury to magiczny pogański amulet – co ona robi w wielkanocnym koszyczku, który co roku przynosimy do kościoła, by go poświęcić?…

Jedną z hipotez wyjaśniających to zjawisko może być fakt istnienia wpływów kultury żydowskiej na liturgię domową w początkach chrześcijaństwa; musimy bowiem pamiętać, że ówczesny młody kościół tworzyli głównie Żydzi. Dla wyznawców judaizmu jajko było nieodłącznym elementem uczt pogrzebowych i traktowano je jako symbol żałoby. Po zburzeniu świątyni jerozolimskiej w 70 roku, do każdej, nawet radosnej uroczystości, zaczęto dołączać gesty odnoszące się do tego tragicznego wydarzenia. Z tego właśnie powodu podczas wesel tłucze się kieliszki, a w czasie uczty paschalnej je się jajka. Przypomnijmy, że uczta paschalna to owa sławna Ostatnia Wieczerza, którą Chrystus spożywał w Wieczerniku razem ze swoimi uczniami. Tą drogą pisanki mogły zostać zaakceptowane przez kościół właśnie w okresie świąt wielkanocnych jako symbol zmartwychwstania. Mówiono, że tak samo jak pisklę, które bez niczyjej pomocy wychodzi ze skorupki – Chrystus sam wyszedł z grobu.

Inna hipoteza wskazuje na obrządek koptyjski. Koptowie to kościół, który wywodzi się z pierwotnej wspólnoty chrześcijańskiej, założonej przez świętego Marka w Egipcie. Pogańscy Egipcjanie wierzyli, że Path – naczelne bóstwo, symbol siły twórczej – stworzył jajo, z którego powstał świat. Koptowie mieli akceptować ów mit jako zapowiedź prawdy o zmartwychwstaniu i transformacji człowieka. O jajku mówiono, że to symbol grobu Chrystusa – z zewnątrz wygląda na nieożywione, a w środku jest żywe.

Rysunek 1. Koptowie ze strusim jajem.

Do dziś strusie pisanki znajdujemy w wielu egipskich kościołach, można je także wypatrzeć w Bazylice Grobu Pańskiego. Warto nadmienić, że o jajach strusich mówi się, że to symbol czuwania, gdyż strusia mama podczas wysiadywania ani na chwilę nie spuszcza ich z oka.

Rysunek 2. Bazylika Grobu Pańskiego, pisanki widoczne są ponad lampionami.

Metoda szpilkowa

Wyjątkowo popularną metodą malowania jajek jest metoda nakładania wosku szpilką.  Angielska nazwa drop-pull („upuść-pociągnij”) bardzo dobrze pokazuje, jak wykonać wzór na jajku. Po zanurzeniu szpilki w wosku, farbie lub stopionej kredce świecowej, nakładamy materiał („upuszczamy”) na jajko tworząc kroplę. Następnie – ewentualnie po chwilowym zatrzymaniu szpilki w jednym miejscu – rozprowadzamy („pociągamy”) powstałą kroplę, tworząc podłużną linię w kształcie wydłużonej łezki. Każda kolejna kreska wymaga zanurzenia szpilki w wosku.

Szczegóły nakładania wosku znajdziemy w filmie:

Tutaj zaś znajdziemy sposób na nakładanie kolorowych wzorów przy użyciu stopionych kredek świecowych:

Można również utworzyć wzór nakładając farbę, przy czym trzeba pamiętać, że przy tym sposobie warto używać różnych rozmiarów szpilek. Daje to więcej możliwości:

Pisanki malowane szpilką cz.2

Dziś poznamy kilka motywów pisanek zdobionych metodą szpilkową, dowiemy się także jak wyglądać mogły pisanki żuławskie.

Pisanki żuławskie

Metoda zdobienia woskiem jest najbardziej powszechna, również na naszych terenach. Jak wspomina Władysław Łęga w swoim dziele Ziemia Malborska, na Żuławach sposób nakładania wosku punkcikami, czy plamkami określano jako powszechny. Wzory tworzyły rzędy kółek, pasków, zygzaków i ślimacznic. Przed wojną wzory były zdecydowanie bogatsze. Łęga wspomina, że po nałożeniu wosku wkładało się jajka w wywar. Najbardziej popularne były wywary: z kawy, by uzyskać kolor żółto- brunatny, z łupin z cebuli – czerwonawy, z żyta – zielony. W latach 30. zaczęto używać gotowych barwników.

Rysunek 1. Pisanki Pierzchowice, pow. sztumski. (za: W. Łęga, Ziemia Malborska, Toruń 1933)

Najczęstszym motywem zdobniczym były wzory geometryczne. Konkretnie, różnego rodzaju znaki solarne, motywy słońca: rozety i tzw. rozety wirujące, a także symbole świata i błyskawic: swastyki, swastyki splecione z krzyżem, krzyże w formie wiatraczków oraz inne, mające sprowadzić pomyślność znaki, których pierwotny sens już dawno się zatarł. Z czasem pojawiły się nowe elementy takie jak: paseczki, szlaczki, kreski, kropki, łezki, rózgi, łańcuszki a także motywy roślinne (gałązki, listki, kwiaty) i zoomorficzne (ptaki, koniki, baranki, zajączki).

Rysunek 2. Słońce i  wirujące słońca.

Rysunek 3.  Gwiazdy.

Rysunek 4. Gwiazda nocy,  gwiazda północy, półksiężyc.

Rysunek 5. Księżyc i słońce.

Rysunek 6. Drzewo i drzewo życia.

Rysunek 7. Kukułka, bociany, ptaszki różne.

Rysunek 8. Róża, sosenka.

Rysunek 9. Szlaczki.

Rysunek 10. Szlaczki.

I jeszcze kilka przykładów wzorów współczesnych:

PISANKI BATIKOWE

Dziś skupimy się na malowaniu jajek metodą batikową przy pomocy tzw. kistki. Technika ta wymaga większego nakładu pracy niż technika szpilkowa, ale też daje więcej możliwości i bardziej efektowne rezultaty.

PARĘ SŁÓW O BATIKU

Technika batikowa jest zwykle stosowana do barwienia tkanin. Pojawiła się już w Egipcie w IV w. p.n.e., gdzie do owijania mumii stosowana była tkanina zanurzana w wosku, który następnie był zeskrobywany ostrym narzędziem. W Azji technikę stosowano w Chinach w okresie dynastii Tang (618-907 r. p.n.e.), w Indiach i Japonii w okresie Nara (645-794 r. p.n.e.). W Afryce stosowana przez lud Joruba w Nigerii, Soninke i Wolof w Senegalu.

NARZĘDZIA

Aby zrobić pisankę wielobarwną szpilkę warto zastąpić innym, bardziej precyzyjnym narzędziem. Jako pisak może posłużyć zwykła stalówka, w której dolną część wtykamy kawałeczek wosku i podgrzewamy.

Wosk stalówką nakłada się również w taki sposób:

Kistkę można zrobić samemu. Cieniutką blaszkę (np. kawałek puszki po napoju) zwijamy w rulonik i osadzamy w drewnianym patyku, w którym uprzednio wywierciliśmy dziurkę. Najlepiej, żeby ujście lejka było jak najwęższe, inaczej wosk będzie lał się szeroką strugą.

BARWNIKI

Do wykonania pisanki najlepiej użyć zwykłych, najtańszych barwników. Ważne jest, by po rozrobieniu ostudzić je i dodać octu. Starajmy się rozrobić taką ilość, by zamoczyło się całe jajko. Namaczamy jajko w kolejnych kolorach – od najjaśniejszego do najciemniejszego. Roztwór można używać parę dni.

Motywem, który postaramy się umieścić na pisance będzie róża. Ma ona symbolizować zdrowie i długie życie.

  1. Jajka oczyszczamy sodą, gotujemy i studzimy; Ołówkiem rysujemy wzór na jajku:

2. Rozgrzewamy kistkę nad świeczką i nanosimy gorący wosk na naszkicowany wzór. Zawoskowane elementy zostaną białe:

3. Zanurzamy w żółtym (najjaśniejszym) barwniku.

4. Woskujemy elementy, które mają zostać żółte (łezki na płatkach i igły jodełki):

5. Zanurzamy w barwniku czerwonym:

6. Woskujemy te elementy, które mają zostać czerwone (płatki):

7. Zamaczamy w czarnym (najciemniejszym) barwniku:

8. Topimy wosk nad świeczką, oczyszczamy jajko i polerujemy:

Kilka filmików instruktażowych:

PISANKI BATIKOWE- cz.2

Znając już podstawy wykonania pisanki batikowej poznamy teraz nieco symbolikę malowanych motywów.

SYMBOLIKA KOLORÓW

Czerwony – symbol krwi, życia, słońca, mocy oczyszczających i dających życie, pobudzających płodność ziemi, zwierząt i ludzi;

Zielony – symbol kwiatów i drzew, wskazywał na odradzające się życie i nieśmiertelność, bogactwo i płodność, miał pobudzać urodzaj;

Żółty (złoty) – wiązał się z energią złotego słońca oraz bogactwem;

Brązowy – związek z ziemią i naturą;

Niebieski – czysty błękit nieba, nieskończoność, wiecznością, Matka Boska;

Biały – jasność i życia, nieskalania i dziewictwa;

Czarny – sfera zaświatów, demonów, świata pozagrobowego, zapowiadała zawsze coś złego; 

SYMBOLE ZDROWIA I DŁUGIEGO ŻYCIA

SYMBOLE PRZYNOSZĄCE ZDROWIE

SYMBOLIKA MIŁOSNA

SYMBOLIKA AGRARNA

SYMBOLIKA CHRZEŚCIJAŃSKA

WESOŁYCH ŚWIĄT

Autor: Wioleta Rudzka

Skip to content