25 października 1705 urodził się Jan Fryderyk Endersch.

Pochodził z Turyngii jednak z Elblągiem, którego obywatelstwo otrzymał w 1732 roku, związał swoje życie.

Jan Fryderyk Endersch był znany m.in. jako autor modeli astronomicznych, spośród których najsłynniejszy był model Układu Słonecznego zwany „Sistema Copernicanum” lub „Planetennmaschine”.

Wykonanie urządzenia zlecił mu Jakub Woit, profesor matematyki i astronomii w elbląskim Gimnazjum. Woit prowadził swoje zajęcia w nowoczesny jak na swoje czasy sposób – chętnie przeprowadzał z uczniami doświadczenia i obserwacje. Model Układu Słonecznego Enderscha nazywany też Planetarium stanowił niezwykle cenną pomoc dydaktyczną, dzięki której młodzież zgłębiała tajniki myśli kopernikańskiej, co świadczyło o wysokim poziomie i nowatorstwie szkoły w Elblągu.

Model Enderscha nie przedstawiał całego Układu Słonecznego, skupiał się na Słońcu (reprezentowanym przez świecę w szklanym kloszu) oraz na planetach Merkurego, Wenus i Ziemi z Księżycem, krążących wokół naszej gwiazdy.

Niestety, oryginalne Planetarium nie przetrwało, ale dzięki dokładnym opisom i instrukcjom opracowanym przez Jakuba Woita, udało się je zrekonstruować. Dziś możemy podziwiać odrestaurowany model w muzeum w Elblągu, doceniając precyzję i kunszt, jakie włożono w jego stworzenie.

Autor:
Alicja Jung

Opracowano na podstawie:

Historia Elbląga t. II cz. 2, pod red. A Grotha, Gdańsk 1997

J. Lassota, Jan Fryderyk Endersch i inni propagatorzy nauki Kopernika w Elblągu w XVII i XVIII wieku, „Rocznik Elbląski”, t. 6, 1973

Ilustracje przedstawiają Samicę Nosorożca z Elbląga autorstwa J.F. Enderscha oraz jego portret.

Więcej informacji na temat J.F. Enderscha, jego planetarium oraz działalności elbląskiego Gimnazjum znaleźć można na stronie: http://endersch.com